Fries Museum sluit 2023 af met best beoordeelde tentoonstelling ooit

De jubileumtentoonstelling Christoffel & Kate Bisschop is met een 9 beoordeeld door het publiek

18 december 2023

Het Fries Museum markeerde dit jaar de tiende verjaardag van het museumgebouw aan het Wilhelminaplein in Leeuwarden. Dit werd in september met de hele provincie gevierd met een gratis toegankelijk weekend bomvol feestelijke activiteiten. De jubileumtentoonstelling Christoffel & Kate Bisschop die eerder dit jaar opende, is met een 9 de best beoordeelde tentoonstelling van het museum ooit. Met 105.000 bezoekers dit jaar staat de teller voor 10 jaar nieuw Fries Museum op ruim 1,4 miljoen bezoekers. Ook de schatkamer van Fryslân is niet immuun voor de sterk stijgende energie-, loon en productiekosten en teruglopende inkomsten. Dit dwingt het museum de komende jaren scherpe keuzes te maken, waardoor er minder kan dan voorheen. Maar het museum blijft onverminderd het Ferhaal fan Fryslân vertellen. De organisatie kijkt met frisse moed vooruit naar 2024 wanneer het project Fries Museum op Paad van start gaat, waarbij de Friese collectie drie jaar lang op tour gaat door Fryslân.

We blikken graag terug op een paar glansrijke momenten, zoals:

We organiseerden onze best beoordeelde tentoonstelling ooit: Christoffel & Kate Bisschop kreeg een 9!
We leenden zo'n 1.800 objecten uit aan andere Friese instellingen. De uitzonderlijk grote collectie die het Fries Museum beheert, is permanent op meer dan 100 locaties te zien.
We verlaagden de drempels tot het museum nog meer voor uiteenlopende groepen bezoekers, zoals nieuwkomers via VluchtelingenWerk en mensen met dementie.
Een uitverkochte Museumnacht trok veel studenten en jongvolwassenen.
Onze op maat gemaakte onderwijsprogramma’s werden (wederom) ontzettend goed ontvangen en raakten zelfs uitverkocht.
We trokken volop landelijke persaandacht voor onze toonaangevende hedendaagse kunsttentoonstellingen.
De tentoonstelling Vrijheid, Vetes, Vagevuur is uitgeroepen tot een van de 10 beste tentoonstellingen van heel 2023.
We hebben van de VriendenLoterij het fantastische bedrag van 1 miljoen euro gekregen voor Fries Museum op Paad.
We voegden met de aankoop van Zondag te Hindeloopen een sleutelwerk van Christoffel Bisschop toe aan de collectie van Fryslân.
Via laagdrempelige artikelen, video’s en posts op onze sites, social media en in onze nieuwsbrief is de collectie online nog toegankelijker gemaakt.
We gingen nieuwe partnerschappen aan: Windpark Fryslân is de komende drie jaar onze trotse hoofdsponsor.

2024 en verder

Het museum moet de komende jaren door oplopende kosten en tegenvallende inkomsten scherpe keuzes maken, waardoor er minder kan dan voorheen. De bezuinigingen worden het meest zichtbaar en voelbaar in het versoberde publieksprogramma. Het museum blijft wel volop inzetten op onderwijs en activiteiten, want we vinden het van het grootste belang dat alle Friezen in verbinding kunnen komen met hun eigen erfgoed. Het museum gaat bovendien drie jaar lang met de collectie op tour door heel Fryslân: het project Fries Museum op Paad. De ontmoeting is wederkerig, want het museum gaat verhalen, voorwerpen en foto’s van bewoners documenteren. Dit jaar ontving het museum hiervoor een bijdrage van € 1 miljoen van de Vriendenloterij en vonden er al een tweetal succesvolle pilots plaats.
De tentoonstelling over Bisschop is nog te zien tot en met 7 juli 2024 en wordt opgevolgd door Ja, ik wil, over 250 jaar trouwjurken in Nederland. Het museum is ook al volop bezig met de voorbereiding van de tentoonstelling over portretschilder Wybrand de Geest (1592-1661). Maar de basisbegroting laat helaas niet toe dat er nog echt grote tentoonstellingen (zogenaamde blockbusters) komen die zowel cultuurtoeristen uit het hele land trekken. Betekent dit nu dat het Fries Museum nooit meer een blockbuster van formaat zal presenteren? Directeur Kris Callens zegt daarover: ‘Zeg nooit nooit, want we hebben de mensen, het netwerk en de ideeën in huis en wij blijven geloven in onze talenten en wij blijven dromen dat we die mogen inzetten. Onze zoektocht naar manieren om nog meer voor Fryslân te betekenen gaat onverminderd verder.’

Terugblik op het afgelopen jaar

Verlagen drempels, vergroten toegankelijkheid

Het Fries Museum heeft dit jaar uitdrukkelijk ingezet op het verlagen van het drempels en het vergroten van de toegankelijkheid. Het onderwijs is hiervoor de belangrijkste doelgroep. De op maat gemaakte onderwijsprogramma’s bij de tentoonstellingen over Christoffel & Kate Bisschop en Seeds of Memory werden vol lof ontvangen en raakten zelfs uitverkocht. Leerlingen werden dit jaar uitgedaagd om net als het echtpaar Bisschop verleden, heden en toekomst te mixen en matchen of om feit en fictie te verenigen in een nieuw verhaal, zoals de kunstenaars in Seeds of Memory gedaan hebben. Speciaal voor de tentoonstelling Christoffel & Kate Bisschop maakten studenten van de opleiding Fashion Design van Firda verschillende kledingontwerpen als hedendaagse knipoog naar Hindelooper streekdracht. De kostuums zijn te zien in de tentoonstelling, waar bezoekers de mogelijkheid hebben zichzelf in de kleding te fotograferen. Samen met partner Kunstkade zetten we twee zogenaamde proeftuinen op met voortgezet onderwijsscholen en culturele partners: Meysam van DC058 onderzocht met leerlingen van het Stedelijk Gymnasium Leeuwarden in het Fries Verzetsmuseum via dans de betekenis van vrijheid en leerlingen van ISK Leeuwarden (internationale schakelklas) brachten een bezoek aan Seeds of Memory in combinatie met een workshop rap en dans. Taalverwerving en culturele uitwisseling gingen hand in hand. De speciale terugkomkaartjes voor het onderwijs zorgen voor binding met een doelgroep die we normaal niet snel over de drempel zouden krijgen: veel leerlingen komen na hun schoolbezoek nog een keer terug met bijvoorbeeld hun ouders. Meer dan de helft daarvan bezoekt voor het eerst ons museum.
Het museum verlaagt drempels verder door het organiseren van activiteiten voor kwetsbare doelgroepen, zoals de speciale rondleidingen voor mensen met dementie (dit jaar helemaal volgeboekt), gratis kinderworkshops in vakanties en op zondagen (kinderen hebben altijd gratis toegang tot het museum), een coole kidsnacht, samenwerkingen met VluchtelingenWerk, gebarentaalrondleidingen en gratis publieksopeningen van tentoonstellingen. Het museum is ook aangesloten bij het project rond Leeuwarden Oost van de gemeente, waarbij twintig jaar lang gewerkt wordt aan de leefbaarheid in de wijken. Het museum trok dit jaar opvallend veel jongvolwassenen tijdens de uitverkochte Museumnacht, met een geur-bar, speciale speedtours en performances van Michelle Samba en Bert Scholten en Amonia Caramel. Samen met Kunstinitiatief VHDG organiseerde het museum bovendien een kunstmanifestatie-voor-1-nacht. Voor deze manifestatie schreven de organisaties een open call uit voor bevlogen kunstenaars uit verschillende disciplines die wonen en/of werken in Friesland. Een jury selecteerde Heleen Haijtema, Annemarie Lindeboom en Caya Emmelkamp als winnaars. Het tienjarig jubileum van het nieuwe museumgebouw werd uitgebreid gevierd met een weekend bomvol activiteiten. Het museum maakte een aftermovie en haalde samen met bezoekers herinneringen op, door hun museumverhalen te verzamelen.

Tentoonstellingen

De tentoonstelling Christoffel & Kate Bisschop: Verlangen naar vroeger opende 17 juni van dit jaar en wordt door bezoekers met maar liefst een 9 beoordeeld. Het Fries Museum in Leeuwarden verlengt de publieksfavoriet tot en met 7 juli 2024. Niet eerder werd een tentoonstelling van het museum zó hoog beoordeeld. Ook de pers smulde: dagblad Trouw noemde het een ‘overweldigende tentoonstelling’ en gaf vier sterren. In de tentoonstelling maak je kennis met de Friese kunstenaar Christoffel Bisschop – in zijn eigen tijd vergeleken met meesters als Vermeer en Rembrandt – en zijn Engelse echtgenote Kate. Samen vormden zij hét powerkoppel van de 19de eeuw. Eerder dit jaar was Vrijheid, Vetes, Vagevuur te zien. De tentoonstelling werd genomineerd voor de Museumtijdschrift Tentoonstellingsprijs. In samenwerking met de Provinsje Fryslân organiseerde het museum in januari een internationaal wetenschappelijk congres, waarin nieuwe inzichten over de Friese middeleeuwen behandeld werden. Op 6 mei opende Fryslân van boven. Op historische en nieuwe luchtfoto’s ‘lees’ je het landschap van bovenaf en ontdek je op welke manieren tijd en mens deze provincie de afgelopen eeuwen hebben getekend. In het Fries Verzetsmuseum wordt het verhaal verteld achter De Terrorist, het vakantiehuis op Ameland waar nabestaanden van verzetsslachtoffers na de Tweede Wereldoorlog even aan hun zorgen konden ontsnappen. In een speciale krant zijn interviews te lezen met voormalige gasten of hun nakomelingen. Op 9 december opende de intieme, vaste expositie De levens van Mata Hari, over de vele kanten van het leven van deze beroemde Friezin. Tijdens de opening van de presentatie bood het museum een inhoudelijk verdiepingsprogramma aan, waarin experts met elkaar in gesprek gingen over Mata Hari in de context van haar tijd. Welke mogelijkheden had een gescheiden vrouw toen? Hoe werd er tegen vrouwen als Margaretha aangekeken? En wat vertellen haar brieven ons? In de grote hedendaagse kunsttentoonstelling Seeds of Memory (geopend op 15 april) verbeelden kunstenaars herinneringen en geschiedenissen die mogelijk hebben plaatsgevonden of verzonnen zijn, en herstructureren feiten tot een nieuw verhaal. Daarnaast waren twee kleinere solotentoonstellingen te zien, die konden rekenen op veel persaandacht. Het werk van Katja Novitskova (Estland, 1984) draait om de relatie tussen ecologie en technologie, tussen de natuurlijke wereld en de digitale wereld. Kinke Kooi (Leeuwarden, 1961) won dit jaar de GERRIT BENNERprijs, als bijzondere waardering voor haar oeuvre. Al ruim veertig jaar tekent Kooi datgene wat wringt. In weelderige tekeningen en schilderijen onderzoekt ze haar eigen ongemak en duikt ze zowel in ‘beschamende’ zaken als vetkwabben en menstruatie, als in abstractere onderwerpen als ‘het dictaat van de goede smaak’. NRC interviewde beide kunstenaars uitgebreid en Trouw gaf vier sterren aan Kinke Kooi: ‘De gedetailleerde tekeningen van Kinke Kooi werden lang nauwelijks serieus genomen in de kunstwereld. Onterecht, toont een solotentoonstelling in Leeuwarden.’

Friese collectie in beweging

Met ruim 200.000 voorwerpen herbergt het Fries Museum de grootste provinciale collectie van Nederland. De collectie is altijd in beweging. Zo kocht het museum dit jaar met steun van de Alma-Tadema Kring het schilderij Zondag te Hindeloopen van Christoffel Bisschop, waarop hij voor het eerst naar buiten treedt met een Hindelooper tafereel. Het museum verwierf ook De Rebelse Lusthof (2022) van Mercedes Azpilicueta. Dit monumentale tapijt, die Azpilicueta in opdracht van Arcadia voor de tentoonstelling Paradys maakte, toont fragmenten van een tuin met enorme vruchten. In de tuin bevinden zich verschillende objecten en figuren die verband houden met de geschiedenis van landgoed Oranjewoud. Samen met de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) werkt het museum samen in twee onderzoeksprojecten rond visies op landschap (specifiek in het licht van de klimaatcrisis) en wapens in Frisia uit de periode 350 tot 800 na Christus. Het resultaat van de onderzoeken wordt de komende jaren voor publiek zichtbaar in tentoonstellingen en publicaties. Daarmee levert het museum een belangrijke bijdrage aan de kennis en het inzicht in regionale geschiedenis en kunst. Dit jaar leende het museum zo'n 2.000 voorwerpen uit, met name binnen Friesland. De collectie die het Fries Museum beheert, is permanent op meer dan 100 locaties te zien. De online toegankelijkheid van de collectie is voor het museum een belangrijke pijler. Via de websites (dit jaar ruim 360.000 keer bezocht), de nieuwsbrief en de social mediakanalen (met een fanbase van 50.000 mensen) maakt het museum de collectie en verhalen op een laagdrempelige manier beschikbaar en bruikbaar. Voorbeelden hiervan zijn de video’s bij Bisschop, de podcast over Kate Bisschop, de artist talks met Kinke Kooi en Katja Novitskova en de interactieve afbeelding van het wandtapijt De Rebelse Lusthof van Mercedes Azpilicueta.

Christoffel Bisschop, Zondag te Hindeloopen, 1860, olieverf op paneel, 76 x 58 cm. Collectie Fries Museum, aankoop met steun van de Alma-Tadema Kring.

Mercedes Azpilicueta, De Rebelse Lusthof 2022, collectie Fries Museum, in opdracht gemaakt van Arcadia, verworven met steun van het Mondriaan Fonds. Foto Fabian Samidjono

Economisch en duurzaam

Naast de maatschappelijke en culturele impact, zorgde het museum ook voor significante economische effecten. Ruim 70.000 mensen kwamen dit jaar speciaal voor het Fries Museum naar Friesland. Een deel van hen bleef 1 of meerdere nachten slapen, wat meer dan 20.000 overnachtingen in Friesland opleverde. Ze gaven in totaal zo’n € 7 miljoen uit aan eten, drinken, winkelen en andere activiteiten. Er werden dit jaar meer dan 1.000 veelal positieve artikelen geschreven over het museum, met een advertentiewaarde van ruim € 3 miljoen. Het museum investeerde in een nieuwe regeltechniek voor de klimaatinstallatie, wat zorgt voor minder energieverbruik. Het museum zoekt doorlopend naar manieren om duurzamer te opereren. Onze duurzaamheidscoördinator Lisa Klompe werd dit jaar geselecteerd voor het Creative Climate Leadership (CCL) Benelux, waarbij deelnemers met elkaar en met experts in gesprek gingen over de rol van kunst en cultuur in de strijd tegen klimaatverandering.
Met publicaties bij tentoonstellingen, zoals het boek bij Christoffel & Kate Bisschop, genereert het museum niet alleen meer eigen inkomsten, maar blijft kennis ook bewaard voor de volgende generaties. Het museum verwelkomde dit jaar 72 extra vrienden, met name door een actie waarbij nieuwe vrienden de publicatie gratis kregen. Windpark Fryslân heeft zich voor minstens drie jaar als hoofdsponsor verbonden aan het museum, om zo de provincie te laten meeprofiteren van het park: ‘Het Fries Museum is een belangrijke drager van de Friese cultuur en een motor voor het cultureel toerisme. Met de sponsoring van het Fries Museum willen we bijdragen aan de Friese cultuur en trots en aan de toeristische economie in de provincie.’

Het Fries Museum en zijn activiteiten zijn dit jaar mede mogelijk gemaakt door Windpark Fryslân, Provincie Fryslân, de VriendenLoterij, het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, gemeente Leeuwarden, Ir. Abe Bonnema Stichting, Mondriaan Fonds, Prins Bernhard Cultuurfonds, Fonds 21, Vrienden van het Fries Museum, Wassenbergh-Clarijs-Fontein Stichting, Het Nieuwe Stads Weeshuis, Stichting Old Burger Weeshuis, Leeuwarder Ondernemers Fonds, Koninklijk Fries Genootschap, M.A.O.C. Gravin van Bijlandt Stichting, Leeuwarden-Fryslân 2028, Meindersma-Sybenga, Cultuurfonds Fryslân, De Gijselaar-Hintzenfonds, Ottema-Kingma Stichting, Stichting Zabawas, Stichting Sint Anthony Gasthuis, Hendrik Muller Fonds, Stichting Friesland 1940-1945, Windpark Fryslân, Vfonds, Stichting Sneek 1940-1945, Stichting Verzetsmuseum Fryslân, Frysk Blockbuster Fonds, Vereniging Rembrandt, Stichting Siebolt Foundation, Stichting Ritske Boelema Gasthuis, Boelstra Olivier Stichting, Stichting Gifted Art.