alma-tadema

alma-tadema

sir lawrence alma-tadema

 

De Friese Lawrence Alma-Tadema (1836 – 1912) is een van de meest succesvolle schilders van 19de-eeuws Engeland. Hij was dé verhalenverteller van zijn tijd. Met zijn verleidelijke schilderijen wekte hij als geen ander de klassieke oudheid tot leven. Zijn impact was zo groot, dat zijn invloed tot op de dag van vandaag zelfs tot in Hollywood doorklinkt.

van lourens naar sir lawrence

Het leven van Lourens Alma Tadema (1836 – 1912) begint in 1836 in het Friese Dronryp, waar hij wordt geboren in een hecht notarisgezin. In 1838 verhuist het gezin Tadema naar Leeuwarden. Lourens krijgt vanaf zijn vroege jeugd tekenles, waaraan hij veel plezier beleeft. Voor Lourens ligt echter een toekomst als jurist voor de hand, maar hij wil liever schilder worden. Na drie jaar op het Stedelijk Gymnasium vertrekt hij op zijn zestiende naar de Koninklijke Academie voor de Kunsten in Antwerpen, bekend om haar befaamde historieschilders. 

Hij maakt zijn opleiding niet helemaal af. Hij denkt meer te kunnen leren van grote meesters als Louis De Taeye en Henri Leys. Zij leren hem dat uitgebreid historisch onderzoek de belangrijkste voorbereiding is voor een goed schilderij.
Qua onderwerp schiet Lourens in het begin van zijn carrière alle kanten op. In het jonge België is veel aandacht voor de eigen geschiedenis. Zijn eerste succes oogst hij dan ook met schilderijen over de vroegmiddeleeuwse Franken.

Sir Lawrence Alma-Tadema, Zelfportret van Lourens Alma Tadema, 1852, Fries Museum, Leeuwarden - collectie Het Koninklijk Fries Genootschap, gift van Lawrence Alma-Tadema
Sir Lawrence Alma-Tadema, Zelfportret van Lourens Alma Tadema, 1852, Fries Museum, Leeuwarden - collectie Het Koninklijk Fries Genootschap, gift van Lawrence Alma-Tadema
Sir Lawrence Alma-Tadema, Interieur van de kerk van San Clemente, Rome, 1863, Fries Museum, Leeuwarden - collectie Het Koninklijk Fries Genootschap, gift van Laurence Alma-Tadema
Sir Lawrence Alma-Tadema, Interieur van de kerk van San Clemente, Rome, 1863, Fries Museum, Leeuwarden - collectie Het Koninklijk Fries Genootschap, gift van Laurence Alma-Tadema

Rond zijn 27ste vindt Lourens Alma Tadema zijn artistieke focus. Tijdens zijn huwelijksreis naar Italië, samen met zijn Pauline, reist hij in 1863 enkele maanden door steden als Rome, Napels en Pompeï, waar grootschalige opgravingen worden gedaan. Hij raakt verslingerd aan de klassieke oudheid. Met zijn penseel wekt hij de verloren wereld weer tot leven.
Hij is verkocht. Vanaf nu wordt de klassieke oudheid zijn vaste onderwerp. Tijdens de huwelijksreis schetst hij de ruïnes die ze bezoeken, tekent hij de antieke marmeren meubels en meet hij van alles op. Die kennis vormt de basis voor het werk waarmee hij later zo beroemd zou worden.

De perfectionistische Tadema gaat te werk als een archeoloog. Hij legt een grote bibliotheek aan als bron van verhalen, schetst op locatie en verzamelt objecten. Hij zorgt ervoor dat alles tot in de puntjes klopt: van de haardracht tot de accessoires.
Ook financieel boekt hij succes. Bij de machtige kunsthandelaar Ernest Gambart tekent hij een lucratief contract voor 24 schilderijen. Dat gaat zo goed dat Gambart hem een tweede grote opdracht geeft. Lourens loopt binnen.

Sir Lawrence Alma-Tadema, Koningin Fredegonda aan het sterfbed van bisschop Praetextatus, 1864, Collectie Fries Museum, Leeuwarden
Sir Lawrence Alma-Tadema, Koningin Fredegonda aan het sterfbed van bisschop Praetextatus, 1864, Collectie Fries Museum, Leeuwarden

Net wanneer het Lourens voor de wind gaat, voltrekt zich een ramp. Zijn vrouw Pauline sterft en hij blijft achter met twee jonge dochters. Na haar dood stopt Lourens een poosje met schilderen.
Hij maakt een reis naar Londen om een arts te raadplegen. Daar ontmoet hij Laura Theresa Epps, een roodharig artistiek meisje van 17. Hij is op slag verliefd.
Al snel verhuist Lourens naar Londen, samen met zijn twee jonge dochters en zijn zus Artje. Hij laat er geen gras over groeien en biedt zich aan als schilderdocent van Laura. Hij vraagt haar ten huwelijk en kort daarna trouwen ze. Alma-Tadema is 35. De bruid is 18. Ze zijn erg verliefd op elkaar en Laura wordt zijn muze.

In Londen betrekken zij een luxueuze atelierwoning die hij inricht als artistieke proeftuin. Het rijk gedecoreerde huis van het nieuwe gezin is een schatkamer vol inspiratie. Hier kan de kunstenaar naar hartenlust experimenteren met enscenering, objecten, materialen, licht en ruimte.

Lourens start zijn nieuwe leven niet alleen als Lawrence, ook zijn achternaam is veranderd. Door slim zijn tweede voornaam aan zijn achternaam te koppelen staat hij als ‘Alma-Tadema’ bij tentoonstellingen nu bovenaan in de indexen.

Sir Lawrence Alma-Tadema, Portret van Lawrence Alma-Tadema en Laura Theresa Epps, 1871, Fries Museum, Leeuwarden - Collectie Het Koninklijk Fries Genootschap
Sir Lawrence Alma-Tadema, Portret van Lawrence Alma-Tadema en Laura Theresa Epps, 1871, Fries Museum, Leeuwarden - Collectie Het Koninklijk Fries Genootschap

een creatief nest

In het nieuwe gezin van Alma-Tadema houdt iedereen zich bezig met de kunsten. Lawrence’ dochters hebben zijn artistieke gen geërfd. Anna is een begaafd schilder en Laurence schrijft romans, toneelstukken en gedichten.
Ook zijn vrouw Laura is een getalenteerd schilder. Ze heeft haar atelier in hun huis. Voor Lawrence is ze niet alleen een voorbeeldige echtgenote, maar ook een klankbord, model en muze. Net als haar man begint Laura elk schilderij te nummeren met een uniek volgnummer in Romeinse cijfers. Zo kunnen valse schilderijen direct worden herkend.

regisseur van zijn succes

In Londen maakt Lawrence Alma-Tadema naam als een van de meest succesvolle schilders van Engeland. Hij exposeert internationaal, wint allerlei prijzen, verkoopt reproducties en werkt zelfs mee aan theaterproducties.
Niet alleen zijn werk is internationaal bekend, ook de schilder zelf wordt steeds beroemder. Zijn levendige feestjes zijn geliefd bij kunstenaars, klanten en intellectuelen. Journalisten komen uit binnen- en buitenland om reportages van zijn extravagant ingerichte villa te maken.

Alma-Tadema regisseert zijn roem zorgvuldig. De notariszoon blijft voor alles een netwerker en een zakenman. Op feestjes smeedt hij vriendschappen, met reproducties verleidt hij potentiële kopers en hij maakt handig gebruik van de pers om zijn bekendheid te vergroten.

Om de twee weken houdt het stel op de dinsdagavond een soirée. Het is er steevast druk. Geregeld treden er bekende pianisten en zangers op, waarbij lustig wordt gedanst en wijn rijkelijk vloeit. Andere keren komen alle gasten verkleed als Romein, compleet met lauwerkrans op het hoofd.

Sir Lawrence Alma-Tadema, Ingang van het theater, 1866, olieverf op doek, Collectie Fries Museum, Leeuwarden

een betoverd paleis

Van heinde en verre komen journalisten langs om reportages te maken van zijn opzienbarende atelierwoning. Alma-Tadema is inmiddels verhuisd naar een grote villa met 66 kamers: Casa Tadema. De schilder heeft het voor 70.000 pond laten verbouwen. Het is voorzien van Romeinse mozaïekvloeren, marmeren zuilen, zilveren koepels en sprookjesachtige doorkijkjes.
Tijdens zijn reizen naar Rome doet Alma-Tadema veel inspiratie op voor zijn buitentaferelen. Thuis creëert hij ook een Romeinse lusthof. Achter Casa Tadema bevindt zich een weelderige tuin met een grote vijver, een zuilengalerij, een kas en marmeren bassins met karpers.

Een journaliste beschrijft het huis in 1897 als ‘eerder een betoverd paleis dan een Londense woning [...] als de tuindeur zich achter je sluit, heb je het gevoel dat je in sprookjesland bent beland.’

In 1891 komt Elsevier’s Geïllustreerd Maandschrift langs vanuit Nederland om een ‘atelierportret’ te maken van Alma-Tadema’s huis. Dat is mooie reclame, die weer de aandacht trekt van nieuwe kunstkopers.

roem vermenigvuldigd

Alma-Tadema begrijpt als geen ander het belang van reproducties voor zijn internationale bekendheid. Samen met zijn kunsthandelaar brengt hij zijn werk uit in de vorm van gravures, etsen, litho’s en foto’s. Die leveren niet alleen geld op, maar zorgen er ook voor dat zijn werk breed verspreid wordt.
Beroemde graveurs en etsers zoals Auguste Blanchard en Leopold Löwenstam komen regelmatig bij de schilder over de vloer om zijn werk te kopiëren. Alma-Tadema is geen makkelijke opdrachtgever. Hij is notoir perfectionistisch en staat erom bekend dat hij in woede ontsteekt als het resultaat hem niet bevalt.

Sir Lawrence Alma-Tadema, Amo Te Ama Me, 1881, olieverf op paneel, Collectie Fries Museum, Leeuwarden
Sir Lawrence Alma-Tadema, Amo Te Ama Me, 1881, olieverf op paneel, Collectie Fries Museum, Leeuwarden

een glansrol

In het victoriaanse Engeland is het theater ongekend populair. In de theaterwereld huurt men graag bekende kunstenaars in: goed voor het prestige én voor de kaartverkoop.
Voor diverse grote theaterproducties ontwerpt Alma-Tadema decors, kostuums en attributen. Alma-Tadema is zeer betrokken: hij toont de acteurs hoe ze hun kostuums moeten aantrekken en hoe ze om moeten gaan met de wapenuitrusting.

Hij wordt geprezen om zijn geloofwaardigheid, aandacht voor detail en vakkundige gebruik van de ruimte. Het theater zal een opmaat blijken naar de filmwereld, waar zijn werk later wordt voortgezet.

Alma-Tadema maakt zijn netwerk zichtbaar in zijn befaamde ‘Hall of Panels’. Hij nodigt zijn kunstenaarsvrienden uit om eraan bij te dragen. Zo is het de bezoekers bij binnenkomst direct duidelijk in welk artistiek milieu de schilder zich bevindt.

na zijn dood

In 1899 wordt Alma-Tadema geridderd en mag hij zich voortaan ‘Sir’ noemen. In 1912 overlijdt hij op 76-jarige leeftijd. Na zijn dood loopt Londen uit en wordt Sir Lawrence Alma-Tadema als een beroemdheid met groot ceremonieel begraven in St. Paul’s Cathedral in Londen. Hoewel na zijn dood binnen de kunstwereld de waardering voor zijn werk afneemt, blijft hij een publiekslieveling.

Sir L. Alma-Tadema op weg naar zijn laatste rustplaats in St Paul's Cathedral in Londen, 1912, Collectie Fries Museum, Leeuwarden
Sir L. Alma-Tadema op weg naar zijn laatste rustplaats in St Paul's Cathedral in Londen, 1912, Collectie Fries Museum, Leeuwarden
Opbaring van Lawrence Alma-Tadema in zijn eigen Londense huis, 1912, Collectie Fries Museum, Leeuwarden
Opbaring van Lawrence Alma-Tadema in zijn eigen Londense huis, 1912, Collectie Fries Museum, Leeuwarden

hollywood

En het werk van Alma-Tadema leeft voort. De makers van de eerste historische spektakelfilms nemen zijn theatrale impressies van de oudheid als uitgangspunt. Ook voor recente blockbusters uit Hollywood vormen zijn schilderijen een inspiratiebron. Menig regisseur laat zich door zijn werk inspireren bij het maken van historische blockbusters als Ben-Hur en Gladiator.

Zo was Cecil B. DeMille verzot op Alma-Tadema’s werk. Zo zou hij zijn medewerkers prenten van diens werk hebben getoond tijdens de voorbereiding van The Ten Commandments. In de scène met prinses Nefertiri en Mozes zien we veel visuele overeenkomsten met Alma-Tadema’s schilderij Mozes gevonden!, ook al is het vertelde verhaal verschillend. 

Ook de makers van Gladiator ontlenen tal van details aan schilderijen van Alma-Tadema. Production designer Arthur Max kijkt voor de zuilen, vloermozaïeken en rekwisieten naar het werk van de schilder. De overeenkomsten tussen de wierookbrander, de amfoor en de guirlandes in De weg naar de tempel en die in Gladiator zijn opvallend.

Zonder dat we het ons realiseren, is ons beeld van de oudheid gevormd door Lawrence Alma-Tadema uit Dronryp.

Zaaloverzicht Alma-Tadema, foto Ruben van Vliet
Zaaloverzicht Alma-Tadema, foto Ruben van Vliet
Zaaloverzicht Alma-Tadema, foto Ruben van Vliet
Zaaloverzicht Alma-Tadema, foto Ruben van Vliet
© Fries Museum - alle rechten voorbehouden disclaimer privacybeleid